Veoma često u na forumu pominjemo Đenovske ciklone, ili Đenovce, Đenovke, kako god... I na prognostičkim kartama uočimo neki ciklon baš u tom području. Da li ste se nekad zapitali zašto se baš u tom području javlja ciklogeneza, a zašto ne iznad Alpa ili sa sjeverne strane Alpa?
Ajde da pokušamo da razjasnimo. Znam da će dosta toga u tekstu koji slijedi biti strano članovima foruma i ostalima koji čitaju, tako da pitajte ako vam nešto ne bude jasno...
Uvod:Jedna od oblasti sa najčešćom pojavom ciklogeneze je oblast Ligurijskog mora na sjeveru Italije, dok se centar maksimuma čestine nalazi u Đenovskom zalivu. Odlučujući uticaj na stvaranje ciklona u toj oblasti imaju geografski položaj, oblik i visina planinskog masiva Alpa. Taj uticaj se sastoji u tome što planinski masiv neposredno i posredno izaziva deformaciju termičkog i strujnog polja u atmosferi. Pored uticaja Alpa, postoje i ciklogenetski efekti termičke prirode, koji se javljaju kao posljedica termičke razlike između kopna i mora.
Odavno je zapaženo da se u Đenovskom zalivu cikloni javljaju znatno češće, nego u ostalim ciklogenetskim oblastima u zapadnom Sredozemlju, i pritom značajno utiču na vremenske prilike i u našem području.
Na osnovu broja osmotrenih stvorenih ciklona u oblasti zapadnog Sredozemlja od 1951. do 1960. godine, može se zaključiti da položaj ciklogenetske oblasti u Đenovskom zalivu ima izrazit godišnji hod. Zimi se češće javljaju iznad morske površine, a ljeti iznad kopna u neposrednoj blizini zaliva. Najčešća sinoptička situacija pri kojoj dolazi do formiranja ciklona u tom području je kada iznad Sjevernog mora postoji duboka depresija sa dolinom koja se pruža prema jugu. Usljed jakog prodora hladnog vazduha preko zapadne Evrope, obrazuje se duboka dolina sa osom iznad Francuske i jakim južnim strujanjem u njenom prednjem dijelu. Pošto južna struja prelazi preko Alpa, u njoj dolazi do promjene vrtložnosti, uslovljene uzdizanjem vazduha.
Postoji više faktora koji podstiču ciklogenezu. U svom doktorskom radu 1962. godine, Đuro Radinović je analizirao sledeće ciklogenetske efekte: uticaj termičke razlike kopno-more, ulogu procesa kondenzacije, kao i direktan i indirektan uticaj orografije.
Termička razlika kopno-more:Sredozemno more spada u jedno od najtoplijih mora na svijetu i temperatura vode je i u dubinskim slojevima tokom cijele godine dosta visoka. Planinski masivi koji ga okružuju doprinose da u hladnijoj polovini godine Sredozemno more predstavlja ogroman rezervoar toplote i da je u toj oblasti srednja godišnja temperatura znatno viša od srednje temperature te geografske širine.
Samim tim, termičko stanje bazena Sredozemnog mora predstavlja jedan od ciklogenetskih efekata, koji se ispoljava na sledeće načine:
1) Relativno visoka temperatura vodene površine bazena zapadnog Sredozemlja u odnosu na okolne kopnene površine ima za posljedicu smanjenje pritiska.
2) Pri dužem zadržavanju vazdušne mase iznad toplije vodene površine dolazi do zagrijavanja naročito donjih slojeva atmosfere, pa se uspostavlja temperaturna stratifikacija, koja može biti znatno drugačija nego u ostalim oblastima.
3) Prilikom prodiranja hladnijih vazdušnih masa u zapadno Sredozemlje, usled velike temperaturne razlike voda-vazduh, dolazi do labilizurajućeg i ciklogenetskog efekta koji vrši toplija vodena površina na hladniji vazduh.
Međutim, ovom efektu se ne bi trebala pripisivati velika uloga kad je u pitanju ciklogeneza u Đenovskom zalivu, s obzirom da baš u tom području nije maksimalan efekat zagrijavanja.
Toplota kondenzacije:Oslobađanje latentne toplote iznad Đenovskog zaliva doprinosi razvoju ciklona u ovoj oblasti, ali ne predstavlja inicijalni uzrok za pojavu ciklogeneze.
Stvaranje oblačnih sistema i izlučivanje padavina je usko povezano sa razvojem i postojanjem ciklona, zbog oslobađanja latentne toplote, pri procesu kondenzacije vodene pare.
Direktan uticaj Alpa na stvaranje Đenovskog ciklona:Glavni uzrok ciklogeneze u Đenovskom zalivu su položaj, oblik i visina Alpa.
U blizini planinskih masiva se javljaju odstupanja od geostrofskog vjetra, koja dovode do povišenja pritiska, i na površini zemlje i na visini iznad masiva. Samim tim, izohipse koje presijecaju masiv se izvijaju u stranu nižeg pritiska, obrazujući greben. Odstupanje izohipsa od prvobitnog položaja je tim veće što je masiv veći.
Frontalne granične površine se takođe znatno deformišu pri nailasku na orografsku prepreku, a deformacija takođe zavisi i od stabilnosti toplog i hladnog vazduha i drugih faktora. Na taj način dolazi i do povećanja baričkih i temperaturnih gradijenata.
Povezanost deformacije strujnih podela na Alpima i njihova povezanost sa ciklogenezom, najbolje se može vidjeti u navedenom primjeru:
Pred pojavu ciklogeneze u zapadnom Sredozemlju, postoji termička dolina iznad zapadne Evrope. Premiještanjem ove doline na planinski masiv Alpa, nastupa deformacija termičke doline, a istovremeno dolazi do razvoja ciklona u Đenovskom zalivu. Deformacija termičke doline se može objasniti analizom polja relativne topografije 500/1000mb.
Zbog velikog gradijenta relativne topografije u tom dijelu se javljaju jaki termički vjetrovi, koji zavise od nagiba frontalne površine.
Promjene temperature i pritiska u slobodnoj atmosferi pri prodorima hladnog vazduha u zapadno Sredozemlje:Nakon razmatranja prodora hladnog vazduha sa sjevera, sjeverozapada i zapada u oblast zapadnog Sredozemlja, došlo se do zaključka da su takvi prodori povezani sa padom pritiska u tom području. U većini slučajeva se najveći pad pritiska javlja upravo u Đenovskom zalivu.
Primijećeno je da postoji uzajamna veza između brzine premiještanja hladnih frontova i dužine trajanja stadijuma ciklonskog razvoja. Što je veća brzina premiještanja frontova, to je kraći period od početka pada pritiska do momenta maksimalnog pada pritiska u Đenovskom zalivu, odnosno do pojave ciklogeneze, do maksimalnog ciklonskog razvoja u ovoj oblasti.
Promjene visina standardnih izobarskih površina:Usled prodora hladnijeg vazduha, dolazi i do promjene horizontalnih gradijenata pritiska. Pri razmatranju graijenata pritisaka na liniji Rim-Milano, uočeno je da najveća apsolutna vrijednost gradijenta na toj liniji nastaje upravo u momentu maksimalnog pada pritiska u Đenovskom zalivu. Ako bi se analizirali srednji gradijenti geopotencijala na nivou AT 850mb, može se vidjeti da su smjerovi gradijenata potencijala isti kao i gradijenata pritiska u prizemlju. Promjene koje trpi izobarska površina 850mb su odraz velikih promjena pritiska na morskom nivou. Kad je u pitanju polje AT 500mb, promjene položaja te izobarske površi su uglavnom uzrokovane promjenama termičkog stanja vazdušne mase ispod ovog nivoa.
Promjene termičkog stanja slojeva vazduha:Nakon analize polja relativne topografije 500/1000mb i 850/1000mb dolazi se do zaključka da od momenta početka do momenta maksimalnog pada pritiska u Đenovskom ciklonu, na određenoj distanci na jugoistočnoj strani temperatura raste, a na sjeverozapadu temperatura opada na svim visinama do 500mb. U neposrednoj blizini Đenovskog zaliva, temperatura u prizemlju raste, a u slobodnoj atmosferi neznatno opada. Od momenta maksimalnog pada do početka rasta pritiska, temperatura opada na svim pomenutim mjestima.
Do momenta maksimalnog razvoja ciklona, hladna vazdušna masa je prodrla do navjetrenih strana Alpa. U intervalu od momenta maksimalnog pada pritiska, dolazi do prodora hladnog vazduha u zapadno Sredozemlje i osjetne promjene termčkog stanja vazduha na svim visinama.
Utvrđeno je da gradijenti relativne topografije znatno jačaju pri nailasku hladnog fronta na planinski masiv Alpa. Pored toga je ustanovljeno da dolazi do promjene pravca i brzine vjetra, kao posljedica hladne advekcije u nižim slojevima i tople advekcije u višim slojevima atmosfere. Takvo pojačanje gradijenta i brzine vjetra je moguće konstantovati samo u dijelu frontalne zone koja nailazi na navjetrenu stranu Alpa. Taj efekat je usko povezan sa maksimalnim padom pritiska u Đenovskom zalivu, a javlja se istovremeno kad i deformacija strujnih modela i naglo jačanje brzine vjetra u višim slojevima iznad Alpa.
Promjena vrtložnosti u oblasti Alpa:Planinski masiv Alpa utiče na povećanje baroklinosti u donjem sloju troposfere pri nailasku termičke doline na ovaj masiv. Povećanje baroklinosti ima za posljedicu porast vrtložnosti na nižim izobarskim površinama, odnosno ciklonski razvoj u sloju ispod nedivergentnog nivoa.
Zaustavljanje frontalne površine i nagomilavanje hladnog vazduha na jednom dijelu ispupčenja orografske prepreke, ima za rezultat pojačanje vjetrova na perifernim dijelovima u prizemlju i na taj način usmjeravanje advekcije hladnog vazduha oko orografske prepreke. S obzirom da će se hladan vazduh „razlivati“ oko Alpa slijedeći krivinu orografske prepreke, na taj način se širi ciklonska vrtložnost termičkog polja, čiji se intenzitet povećava u neposrednoj blizini planinskog masiva usljed zgušnjavanja izohipsa relativne topografije. Vrtložnost termičkog polja u oblasti okruženoj orografskom preprekom direktno zavisi od termičke razlike vazdušnih masa, odnosno gradijenata relativne topografije. Prilikom prodora vazduha sa sjeverozapada, sam oblik i visina Alpa predstavljaju stalni koeficijent deformacije termičkog polja.
Po Sutcliffeovoj teoriji razvoja pozitivnoj divergenciji termičkog vjetra odgovara ciklonski razvoj u prizemlju.
Indirektan uticaj Alpa:Sama okolnost što su prodori hladnog vazduha sa sjevera i sjeverozapada kanalisani oblicima orografije tako da pri dolasku u Sredozemlje ulaze u zadnji dio ciklona, dosta govori u povećanju baroklinosti u već ranije obrazovanom ciklonu. Na taj način ciklon dobija nove impulse za produženje svoje aktivnosti. Tu kanalisanost strujanja koja je uslovljena specifičnim oblikom orografske prepreke nazivamo posrednim ili indirektnim uticajem planinskog masiva Alpa.
Kada se uzmu obzir svi direktni i indirektni uticaji Alpa, moguće je u većini slučajeva dati objašnjenje za pojavu ciklogeneze u Đenovkom zalivu. Ti efekti takođe pokazuju da se ne može očekivati znatniji ciklonski razvoj u ovoj oblasti bez prodora hladnog vazduha, tj. bez učešća dvije vazdušne mase sa različitim termičkim stanjem.
Primjer Đenovske ciklogeneze:Na analizi prizemne karte 15. novembra 2010. godine u 00UTC, može se jasno vidjeti nailazak hladnog fronta u sklopu ciklona roditelja do područja Alpa:
Već istog dana u 18UTC pojava prve zatvorene izobare u Đenovskom zalivu:
16. novembra u 06UTC došlo je do produbljivanja ciklona u Đenovskom zalivu, dok je iznad zapadne Evrope došlo do porasta pritiska i jačanja anticiklona:
Već 17. novembra u 12UTC ciklon se kreće prema istoku i slabi, dok u područje zapadne Evrope nailazi novi ciklon:
Uticaj Đenovskih ciklona na vrijeme kod nas:Cikloni formirani u Đenovskom zalivu imaju značajan uticaj na vremenske prilike i klimu u našim krajevima. Ne samo zbog njihove čestine, već zato što se takvi cikloni najčešće kreću prema istoku i jugoistoku i tako mogu da danima utiču na vrijeme kod nas. U takvim slučajevima se na Balkanu uspostavlja topla advekcija i južno strujanje, praćeni padavinama, lokalno obilnim.
Zbog uticaja orografije, najviše padavina se izluči u planinskom zaleđu planina na Crnogorskom primorju. U košavskom području se često uspostavlja situacija koja prouzrokuje jak vjetar jugoistočnih i južnih smjerova. Ovakvi cikloni se znatno češće javljaju u zimskim, nego u ljetnjim mjesecima.
Korišćena literatura:Đuro Radinović – Analiza vremena (1968.)
Petar Gburčik – doktorska disertacija „Đenovska ciklogeneza“
Đuro Radinović – doktorska disertacija „Termički i dinamički uslovi stvaranja ciklona u zapadnom Sredozemlju“ (1962.)
Sinoptičke karte preuzete sa sajta:
www.wetter3.de ...
Toliko.
Ako imate šta da pitate, slobodno pitajte. Ako želite da okačite neki tipičan primjer Đenovskog ciklona, bilo bi efektno.
Tema: Đenovska ciklogeneza (Pročitano 7966 puta)